Yapay Zeka Çağında İnsanlığın Seçimi: Duran Gelişimi Aşmak mı, Yeni İhtimaller Yaratmak mı?

Bugün, hepimizi derinden ilgilendiren ve geleceğimizi şekillendirme potansiyeli taşıyan bir konuya, Yapay Zeka (YZ) ve İnsani Gelişme Raporu 2025'in çarpıcı bulgularına değinmek istiyorum. UNDP tarafından hazırlanan bu rapor, YZ'nin inanılmaz ilerlemesine rağmen, insani gelişmenin küresel çapta bir duraklama dönemine girdiğini ortaya koyuyor. Peki, bu ne anlama geliyor ve biz insanlık olarak nerede duruyoruz?

Gelecek Bir Tercih Meselesidir, Kader Değil

Rapora göre, YZ destekli bir dünyanın nasıl olacağını belirleyecek olan makineler değil, biz insanlarız. Geleceğimiz, YZ'nin "neleri yapabileceği" ile değil, onu nasıl tasarladığımız, geliştirdiğimiz ve kullandığımız ile şekillenecek. YZ'nin ilerlemesini yönlendiren asıl güç biziz ve bu teknolojiye salt "insanlığı oyun dışı bırakacak" bir varlık olarak bakmak, aslında kendi irademizi görmezden gelmek anlamına geliyor.

Yapay Zekanın İkili Doğası: Yetenekleri ve Sınırları

Yapay zeka, devasa veri setlerindeki insanların fark etmesi zor veya imkansız olan örüntüleri görme konusunda eşi benzeri görülmemiş bir yeteneğe sahip. Ancak, raporun da belirttiği gibi, bazı şeylerde oldukça başarısızdır; hatta bazı şeyleri kendi kendine uydurur. Örneğin, bir zamanlar YZ'nin radyologların yerini alacağı düşünülürken, günümüzde radyologlara olan talebin yüksek seyretmesi, YZ'nin onlara takviye yaparak teşhis süreçlerini iyileştirdiğini, yani bir tamamlayıcılık rolü üstlendiğini gösteriyor.

Tamamlayıcılık Ekonomisi İnşa Etmek

Yapay zekanın potansiyelini en iyi şekilde kullanmak için, insanların YZ ile rekabet etmek yerine onunla iş birliği yaptığı bir tamamlayıcılık ekonomisi inşa etmeliyiz. Rapor, şirketlerin YZ'yi süreç otomasyonundan ziyade ürün inovasyonu amacıyla kullandıklarında daha iyi çıktılara, daha yüksek satışlara, gelirlere ve istihdam düzeylerine ulaştığını belirtiyor.

Ancak bu dönüşümde önümüzde engeller de var. Dijital eşitsizlikler hala devam ediyor ve bu durum, YZ'nin işler üzerindeki olumlu etkilerinin geniş çapta gerçekleşmesini engelleyebilir. Rapor kapsamında yapılan ankete göre, insanlar YZ'nin işlerini hem otomatize etmesini hem de genişletmesini bekliyor ve genişletme yönündeki beklentiler daha yüksek. Bu beklentilerin karşılanması, insanların YZ ile olan tamamlayıcılığını hızlandırmaya yönelik doğru politika ve teşviklere bağlıdır.

İnovasyonu Yönlendirmek ve Yetkinliklere Yatırım Yapmak

Yapay zeka, yaratıcılığı otomatikleştirerek değil, geliştirerek yeni sınırlar yaratabilir. Bu, bilimsel ve teknolojik inovasyonla ilişkili yaratıcı süreçlerde insan zekasını artırmak için YZ'den faydalanmak anlamına geliyor. YZ inovasyonu, toplumsal olarak arzu edilen ve özel sektör açısından karlı olan sonuçlarla uyumlu olacak şekilde yönlendirilebilir.

Önemli olan bir diğer husus ise yetkinliklere yatırım yapmak. YZ çağında başarılı olabilmek için gençleri sadece öğrenim süresini artırarak değil, eleştirel, yaratıcı ve ilişkisel düşünceye odaklanarak hazırlamamız gerekiyor. YZ, eğitimde kişiselleştirilmiş öğrenmeyi iyileştirebilir ve sağlık hizmetlerinde uzmanlığın az olduğu durumlarda sağlık çalışanlarını destekleyebilir. Ancak bu sistemler güvenli ve şeffaf bir şekilde entegre edilmeli, yanlılıklar ve eşitsizlikler sürekli olarak izlenmelidir.

Bağlam ve Küresel İş Birliği Önemlidir

Yapay zekanın sunduğu fırsatlar bağlama göre değişir: Kim, nerede, ne zaman, neden? Örneğin, genç internet kullanıcıları arasında zihinsel sağlıkta ciddi düşüşler görülürken, YZ, engelliler için yardımcı ve erişilebilir teknolojilerde çığır açıcı yenilikler sunabilir. Ancak bu uygulamaların potansiyeline ulaşması, toplumsal tercihlere ve bağlamlara bağlıdır; örneğin, uygulamaların erişilebilir ve uygun fiyatlı olup olmadığı gibi.

Ayrıca, YZ modellerinin geliştirildiği kültürleri yansıttığı ve kültürel önyargılar barındırabileceği belirtiliyor. Bu nedenle, YZ arz zincirinde yer almak ve kültürel yanlılıklarla mücadele etmek büyük önem taşıyor. Küresel düzeyde, YZ'ye ilişkin uluslararası iş birliği fırsatları mevcuttur ve BM Küresel Dijital Mutabakatı gibi girişimler, ülkelerin YZ'nin potansiyelinden yararlanabilmesi için eşit ve adil bir rekabet zemini oluşturmayı amaçlamaktadır.

Gelecek Bizim Ellerimizde

Özetle, YZ'nin geleceği teknolojiye değil, insanlara ve köklü değişiklikler karşısında kendimizi yeniden keşfetme yeteneğimize bağlı. Gelecek bizim ellerimizde. Toplumlar olarak tamamlayıcılık ekonomisini inşa ederek, inovasyonu kasıtlı bir şekilde yönlendirerek ve önemli olan yetkinliklere yatırım yaparak, YZ'yi, insanların tercihlerinin ve ihtimallerin kapsamını genişletmek için kullanabiliriz. Bunu yaptığımızda, ufukta tüm ülkeler için gelişmeye giden yeni yollar belirecek ve YZ'nin var olduğu bir dünyada herkesin başarılı olmak için şansını denemesini mümkün kılacak.

Unutmayalım ki, bu dönüşüm sadece teknoloji hakkında değil, her şeyden önce insanlar ve onların geleceğe dair yapacakları bilinçli seçimler hakkında.

Raporun tamamı https://www.undp.org/tr/turkiye/publications/insani-gelisme-raporu-2025