Veri Gazeteciliğinde En İyi 10: Küresel Krizler, Teknolojik Bağımlılıklar ve Değişen Ekolojik Sistemler

Global Araştırmacı Gazetecilik Ağı (GIJN) için hazırlanan ve 24 Ekim 2025'te yayınlanan bu seçki, Gazze'nin geleceği, TikTok'un algoritması, ABD gıda yardımı kesintileri ve Ukrayna'nın Rus enerji altyapısına yönelik saldırıları gibi konuları içeren, 2 Ekim ile 21 Ekim tarihleri arasındaki önemli veri gazeteciliği çalışmalarını bir araya getiriyor.

İşte bu dönemde dikkat çeken en kapsamlı 10 veri gazeteciliği çalışması:

1. TikTok'un Bağımlılık Yapan Algoritması

The Washington Post, TikTok'un bağımlılık yaratan tasarımını derinlemesine inceledi. ABD'deki 800 kullanıcı dahil olmak üzere 1,100'den fazla kullanıcının izleme geçmişleri analiz edildi ve 1 Nisan – 5 Eylül 2024 tarihleri arasında 15 milyondan fazla videodan oluşan bir veri tabanı oluşturuldu. Katılımcılar, günlük ortalama kullanıma göre "daha az aktif" ("lighter") ve "güçlü" ("power") kullanıcılar olarak ayrıldı. Analizler, daha az aktif kullanıcıların günlük izleme süresinin beş ay içinde 30 dakikadan 70 dakikaya çıkarak iki katından fazla arttığını, güçlü kullanıcıların ise dört saati aştığını gösterdi. TikTok'un aşırı kişiselleştirilmiş algoritması ve sonsuz kaydırma özelliği etkileşimi hızlandırdı, kaydırma aralıklarını kısalttı ve alışkanlığa dayalı kullanımı pekiştirdi. Bir dava sırasında ortaya çıkan şirket içi TikTok belgelerine göre, uygulamada bir alışkanlık oluşturmak sadece 260 video veya yaklaşık 35 dakika sürüyor.

2. Trump'ın Gıda Yardımı Kesintileri En Savunmasızları Vuruyor

2025 yılının başlarında, ABD Tarım Bakanlığı, gıda bankalarına çiftçiler tarafından üretilen gıdaları sağlayan kilit bir program olan TEFAP'a 500 milyon ABD Doları kesinti yapılacağını duyurdu. Temmuz ayında ise Trump’ın bütçe tasarısı, SNAP hükümlerine programın tarihindeki en büyük kesintileri yaparak 2034 yılına kadar federal fonlamayı 187 milyar ABD Doları azalttı. ProPublica, Mayıs ve Eylül 2025 arasında 50 eyalet, Porto Riko ve Washington, DC genelinde et, süt ürünleri, yumurta ve taze ürünler de dahil olmak üzere 4,304 iptal edilen veya azaltılan temel gıda teslimatını belgeleyen detaylı kayıtlar elde etti. Bulgular, birçok ailenin daha küçük veya daha düşük kaliteli paketler aldığını, hatta bazı durumlarda bağışların alıcılara ulaşmadan bozulduğunu ortaya koydu. Bu yaygın kesintiler, Büyük Durgunluk'tan bu yana en yüksek seviyeye ulaşan gıda güvensizliği döneminde savunmasız topluluklar için gıda dağıtımını büyük ölçüde aksattı.

3. Hindistan İmalat Sanayisinde Ismarlama Terziliğin Yükselişi

Ismarlama terzilik, Hindistan'ın giyim kültürüyle uzun süredir iç içe geçmiş durumda. Data for India'nın yeni analizi, bu geleneğin ülkenin imalat ekonomisinde nasıl önemli bir güç haline geldiğini gösteriyor. Sektör, 2005'te dört milyonun altında işçiden 2024'te yaklaşık 12 milyona yükseldi. Artık imalat işçilerinin altıda biri ısmarlama terzilik alanında çalışıyor. İşgücünün %72'sini kadınlar oluşturuyor ve çoğu gayri resmi olarak çalışıyor. Bulgular, terziliğin imalat sanayinin omurgasını şekillendirdiğini vurguluyor, ancak sektör katkılarını hesaplamak için kullanılan Hindistan Ulusal Hesaplar İstatistikleri tarafından yanlış sınıflandırıldığı için gerçek ekonomik ağırlığı gizleniyor.

4. Afrika'nın En Büyük Doğa Rezervlerinden Birindeki Yangının Haritalanması

Eylül 2025'in sonlarında, Afrika'nın en büyük doğa rezervlerinden biri olan Namibya'daki Etosha Milli Parkı'nı orman yangınları sardı. Yangın, kara gergedanları, zürafalar ve filler gibi tehlike altındaki türler için kritik otlak alanları da dahil olmak üzere parkın üçte birinden fazlasını yok etti. Bellingcat, NASA uydu görüntülerini ve Copernicus Sentinel-2 verilerini kullanarak yangının 22-30 Eylül arasındaki ilerlemesini izledi ve rezervin en az 7,000 kilometrekarelik (2,702 mil kare) alanının etkilendiğini tespit etti. Uzmanlar, olayı bir milyon hektarı aşan bir "gigayangın" olarak tanımladı.

5. Ukrayna'nın Kritik Rus Enerji Altyapısını Hedef Alan Drone Saldırıları

Ağustos ayının başından bu yana, Ukrayna, Rus enerji altyapısına yönelik en az 58 drone saldırısı başlattı ve bu dronları Rusya topraklarında 2.000 km'ye (1.200 mil) kadar gönderdi. Reuters'ın analizi, bu Ukrayna yapımı saldırıların, Rusya'nın rafinaj kapasitesinin yaklaşık %17'sini Ağustos ortasına kadar devre dışı bıraktığını ve ay sonunda bu oranın %21'e yükseldiğini gösterdi. Saldırıların yarıdan fazlası petrol rafinerilerine odaklandı ve bu durum Rusya'daki yerel benzin fiyatlarını yükseltti.

6. Yıkılmış Gazze İçin Bundan Sonrası Ne Olacak?

Bloomberg, Gazze'de kırılgan bir ateşkes anlaşmasının duyurulmasının ardından, iki yıllık çatışmanın etkilerini inceledi. Bölgedeki 2,2 milyon sakininin neredeyse tamamı yerinden edildi ve bölgenin %10'undan azını oluşturan aşırı kalabalık kamplarda yaşıyor. Rapor, hasarlı binaları ve çadır yoğunluğunu görselleştiren bir harita kullanarak yıkımın ve insani ihtiyacın boyutunu vurguladı. Milyonlarca insanın yardıma muhtaç olduğu bölgede gıda, su ve tıbbi malzeme sıkıntılarının devam ettiği belirtildi. Yeniden yapılanma, yönetim ve güvenlik konuları belirsizliğini korurken, siyasi gerilimlerin yeni şiddet olaylarını tetikleme riski bulunmaktadır.

7. ABD Ordusunun Karayipler'deki Yığılmasının Takibi

Son iki ayda, Trump yönetimi Karayipler'de büyük bir askeri yığınak gerçekleştirdi. 4,500'den fazla denizci ve asker, F-35 savaş jetleri, dronlar ve çeşitli deniz kuvvetleri varlıkları konuşlandırıldı. CNN, 15 Ağustos ile 15 Ekim arasındaki 200'den fazla askeri uçuşu açık kaynaklı uçuş verilerini kullanarak analiz etti. Rapor, bu operasyonların, Venezuela hükümeti üzerinde baskı kurmayı amaçlayan kışkırtıcı bir dizi operasyon olduğunu öne sürdü.

8. Çip Üreticileri ve Yapay Zeka Laboratuvarları Nasıl Birbirine Bağlı?

De Tijd, yapay zeka şirketlerinin, çip üreticilerinin ve bulut sağlayıcılarının milyarlarca dolarlık stratejik ortaklıklar ve karşılıklı hisse senedi sahipliği yoluyla ne kadar sıkı bir şekilde birbirine bağlandığını haritalandırdı. Analistler, bu döngüsel yatırım modellerinin hisse senedi fiyatlarını şişirerek ve tedarik zinciri sorunlarına yol açarak bir "Yapay Zeka balonu" oluşturabileceği konusunda uyarıyor. Haritalama, Nvidia'nın en bağlantılı merkez haline geldiğini gösterdi. Raporda, OpenAI'ın AMD ve Nvidia gibi çip üreticisi devlerle yaptığı milyar dolarlık anlaşmaların altı çizildi; bu anlaşmalar genellikle şirket hisselerinin hesaplama gücü ve uzmanlık karşılığında takas edildiğini gösteriyor.

9. Brezilya'nın Hassas Amazon Bölgelerindeki Sondaj Çalışmaları

InfoAmazonia, Brezilya çevre ajansı Ibama'nın devlete ait petrol şirketi Petrobras'a Foz do Amazonas havzasında sondaj yapması için lisans verdiğini bildirdi. Sondaj yapılacak kuyu, dünyanın en büyük kesintisiz mangrov kuşağına ve Büyük Amazon Resif Sistemi'ne ev sahipliği yapan Brezilya'nın ekvatoral sınırında yer alıyor. Tarihsel veriler, ekvatoral sınırdaki her dört kuyudan birinin mekanik kazalar nedeniyle aksadığını gösteriyor. Görselleştirmeler, petrol sızıntılarının Yerli topraklarını, koruma birimlerini ve yerel biyolojik çeşitliliği etkileyebileceğine dair ekolojik riskleri gösterdi.

10. İklim Değişikliğinin Kuş Göçü Üzerindeki Etkileri

The Guardian'ın etkileşimli haritalama projesi, iklim değişikliğinin dünya genelindeki kuş hareketlerinin rotalarını ve zamanlamasını nasıl yeniden şekillendirdiğini inceledi. Proje, onlarca türün (örneğin bülbüller ve Bewick kuğuları) GPS takip verilerine dayanarak, artan sıcaklıklar, daha güçlü rüzgarlar ve daha sık fırtınaların göç modellerini nasıl dönüştürdüğünü gösterdi. Proje, CHELSA'dan alınan küresel sıcaklık verileri ve NASA'dan alınan bitki örtüsü verilerini kullanarak değişen yaşam alanlarını ve değişen uçuş yollarını görselleştirdi.

Kaynaklar: Bu blog yazısı, Global Araştırmacı Gazetecilik Ağı (GIJN) tarafından yayınlanan makaledeki bilgilere dayanmaktadır.