Türkiye'de Bireysel Kredi Kartı Kullanım Eğilimi

Teknolojik gelişmelerin, ekonomik faktörlerin, psikolojik ve sosyolojik etkilerin ve ödeme sistemlerindeki evrimin bu eğilimi nasıl şekillendirdiğini analiz ederek, konunun toplumsal boyutuna odaklanmaktadır.

Teknolojik Gelişmelerin Ödeme Alışkanlıkları Üzerindeki Etkisi:

• Teknolojik gelişmeler, bireylerin tüketim harcamalarında kullandıkları ödeme aracının değişmesine ve nakit kullanım alışkanlığının kaybedilmesine neden olmuştur.
• Günümüzde para, 1 ve 0 ile ifade edilen dijital bir veriye dönüşmüş ve nakitsiz yaşam alışkanlığı hızla yerleşmeye başlamıştır.
• Dijital ödeme yöntemleri, bireylere, işletmelere ve kamu kuruluşlarına düşük maliyetli, hızlı ve verimli bankacılık ve finans hizmetleri sunarak ekonomiye önemli katkı sağlamaktadır.
• Dijital ödemelerin yaygınlaşması, ödeme ekosisteminde etkinlik, zaman ve maliyet tasarrufu sağlarken kayıt dışı ekonomi ile mücadeleyi desteklemekte ve finansal katılımı da artırmaktadır.
• Mobil uygulamalar ve internet kullanımının yaygınlaşması, bankacılık hizmetlerinin çeşitlenmesi ve inovasyonu gelişmiş bir dijital ödeme ekosistemini oluşturmaktadır.

Türkiye'de Kredi Kartı Kullanımının Artışı ve Etkileyen Faktörler:

• Türkiye'de kredi kartı kullanımının zaman içindeki artışı oldukça yüksektir.
• Küresel gelişmeler ve uygulanan ekonomik politikaların etkisiyle tüketicilerin harcama eğilimini tetikleyen faktörler, özellikle geliri düşük olan bireylerin bütçe yönetim stratejilerini de doğrudan etkilemektedir.
• Dijital araçların yaygınlaşması ve yüksek enflasyonun etkisiyle nakit taşıma maliyetinin artması, banka ve kredi kartı kullanımını artırmıştır.
• Kartların tüketim ihtiyaçlarının karşılanması için borçlanabilme imkânı sunması, tüketim harcamalarında kart kullanımının artmasında etkili olan bir diğer faktördür.
• Türkiye’de Ekim 2024 dönemi itibariyle kredi kartı sayısı 127 milyon 809 bin 528, banka kartı sayısı 193 milyon 098 bin 528 ve ön ödemeli kart sayısı 109 milyon 502 bin 056’dır.
• 2015 yılından 2024 yılının Ekim ayı sonuna kadarki süreçte, kredi kartı sayısındaki artış oranı, %119,5’tir.
• 2021 yılı sonundan 2023 yılının üçüncü çeyreğine kadar faizlerin enflasyonun görece altında kalması, bakiye büyümesindeki hızlı artışta önemli rol oynamıştır.
• Kartla yapılan harcama artışında; kartlı ödeme yöntemlerinin kullanım kolaylığı sunması, salgın dönemiyle birlikte temassız ödeme tercihinin hızlı bir şekilde artması ve nakit taşımanın azalması da önem taşımaktadır.

Tüketim Harcamalarını Etkileyen Faktörler:

• Bireylerin tüketim harcamalarını belirleyen temel faktör gelir düzeyidir. Gelirin yüksek olması, bireylerin tüketim amacıyla harcama yapma istediğini artırmaktadır.
• Harcanabilir gelir düzeyi, servet düzeyi, geleceğe yönelik tahmin ve kişisel endişeler, makroekonomik durum, iş kurma düşüncesi, borçlanma imkânı ve kişisel nedenler bireylerin tüketim harcamalarında etkili olan faktörlerdir.

Tüketim Harcamalarındaki Psikolojik ve Sosyolojik Faktörler:

• Tüketim harcamalarında psikolojik faktörler; bireylerin satın alma kararlarını, harcama alışkanlıklarını ve finansal yönetim davranışlarını etkileyen içsel unsurlardır. Bunlar arasında motivasyon, algısal ve duygusal tepkiler, duygusal durum ve ruh hali, kişilik ve karakter özellikleri, alışkanlıklar ve geçmiş deneyimler yer alır.
• Tüketim harcamaları, bireylerin maddi ihtiyaçlarını karşılamaktan ziyade sosyal kimliklerini inşa ettikleri ve toplumsal statülerini sergiledikleri bir alan haline de gelmiştir. Bu bağlamda anlık tatmin ve alışveriş bağımlılığı sosyolojik faktörlerdendir.
• "Modern toplumlarda tüketim, sadece ihtiyaçların karşılanması değil, aynı zamanda bireyin kimliğini ve statüsünü ifade etmenin bir aracı olarak görülmektedir. Bu da tüketimin hızlanmasına ve bireyin satın alma kararını duygusal temellere dayandırmasına neden olmaktadır."

Kredi Kartı Kullanımına Yönelik Teorik Yaklaşımlar:

• Kredi kartı kullanımını incelemek için Rasyonel Seçim Teorisi, Davranışsal Finans Teorisi, Planlanmış Davranış Teorisi, Toplumsal Normlar ve Sosyal Etki Teorisi, Yaşam Döngüsü Hipotezi, Borçtan Kaçınma Teorisi ve Faiz Hassasiyeti Teorisi gibi çeşitli teorik yaklaşımlar kullanılmaktadır.

Türkiye'de Kartlı Ödeme Sistemlerinin Tarihsel Gelişimi:

• Türkiye'de 1980'li yıllardan itibaren banka ve kredi kartları, ATM ve POS cihazlarının kullanımı artmaya başlamıştır.
• İlk ATM 1987 yılında hizmete girmiş, ilk petrol kartı 1989 yılında sunulmuştur.
• 1990 yılında Bankalararası Kart Merkezi kurulmuş ve Türkiye'de ilk elektronik POS terminali 1991 yılında kurulmuştur.
• 1990'lı yıllardan itibaren kullanımı daha da yaygınlaşan kredi kartları, 2000'li yıllarda ödeme araçlarındaki çeşitliliğin artmasına imkân sağlayan teknolojik gelişmelerle hızlı bir şekilde büyümeye devam etmiş; zamanla orta ve alt sınıflar için de erişilebilir bir araç haline gelmiştir.

İnternet Üzerinden ve Temassız Ödemelerdeki Eğilimler:

• İnternet üzerinden yapılan kartlı alışverişlerin hem adedi hem de tutarı yıllar itibarıyla önemli ölçüde artmıştır.
• "Dolayısıyla internet üzerinden yapılan alışverişlerde yüksek oranda dijital bankacılık ödeme yöntemlerinden yararlanıldığı söylenebilir."
• Temassız ödeme, son yıllarda belirgin bir artış gösteren alternatif bir ödeme yöntemidir.
• Temassız ödeme özelliği olan kartların sayısı da zaman içinde hızla artmıştır.

Harcama Kalemlerine Göre Kredi Kartı Kullanımı:

• Kredi kartı kullanılarak yapılan harcamalarda en çok market ve alışveriş merkezleri, çeşitli gıda ve giyim/aksesuar kalemleri ilk sıralarda yer almaktadır.
• Temassız kart kullanımında da market ve alışveriş merkezleri, yemek ve çeşitli gıda gibi kalemler ön plandadır.

Gelir Dağılımı Eşitsizliği ve Borçluluk:

• Türkiye'de, son yıllarda yüksek seyreden enflasyon ve gelir dağılımı eşitsizliği nedeniyle temel ihtiyaçlarını bile kredi kartı, tüketici kredisi, vb. kaynaklarla temin etmeye çalışan toplumun geniş kesimi, sürekli borçlanmaktadır.
• Yoksulluk oranı %13,5 olarak belirtilmiştir.
• Gelir gruplarına göre tüketim harcaması türleri farklılık göstermektedir; düşük gelir grupları gıdaya, yüksek gelir grupları ulaştırma ve konut/kiraya daha fazla pay ayırmaktadır.
• "Dolayısıyla sağladığı işlem kolaylığının yanı sıra bireysel gelirin düşmesine bağlı olarak borçlanma zorunluluğunun da kredi kartı kullanımının artmasında etkili olduğu söylenebilir."

Finansal Okuryazarlığın Önemi ve Sorunlar:

• Kredi kartı kullanımındaki artış, bilinçsiz kullanım ve finansal okuryazarlık eksikliği nedeniyle borçlanmayı artırarak bireylerin mali yük altında mağduriyet yaşamalarına neden olmaktadır.
• Türkiye Bankalar Birliği istatistiklerine göre, kredi ve kredi kartı borcunu ödeyemeyen kişi sayısında önemli bir artış gözlemlenmektedir.
• Bireylerde tüketim bilinci oluşturmak, finansal okuryazarlık konusunda bilgilendirmek ve kredi kartı kullanımıyla ilgili bilinçlendirmek önem taşımaktadır.
• "Harcama alışkanlığı ve etkili bütçe yönetimi stratejilerinin geliştirilmesi, bireyler için önemli olduğu kadar makroekonomik denge açısından da önem taşımaktadır."

Kaynaklar, Türkiye'de dijital ödeme yöntemlerinin ve özellikle kredi kartlarının kullanımının hızla arttığını açıkça göstermektedir. Bu artış, teknolojik gelişmeler, kullanım kolaylığı, temassız ödemelerin yaygınlaşması ve nakit taşıma maliyetinin azalması gibi faktörlerden etkilenmektedir. Ancak, yüksek enflasyon, gelir dağılımı eşitsizliği ve bilinçsiz kullanım, bireylerin borçluluk oranını artırmakta ve finansal zorluklara yol açmaktadır.

Finansal okuryazarlığın artırılması, tüketim bilincinin oluşturulması ve etkili bütçe yönetimi stratejilerinin geliştirilmesi bireylerin finansal sağlığı için kritik öneme sahiptir. Bu durum, bireylerin yanı sıra makroekonomik denge açısından da önemlidir. Verilen kaynaklar, Türkiye'de ödeme sistemlerindeki sorunların yapısal olarak çözülmesi gerektiğini ve bu konuda kapsamlı politika ve uygulamalara ihtiyaç duyulduğunu vurgulamaktadır. Gelecekteki saha çalışmaları, tüketici davranışlarını daha detaylı anlamak için diğer etkileyici faktörleri belirlemeye yardımcı olabilir.

Kaynak: https://jshsr.org/index.php/pub/issue/view/118