Eric Hoffer Kesin İnançlılar Özeti

İnsanların çoğunun içinde bir değişim isteği vardır. Bu istek, yaşanan hayattan tat alamamaktan, başarısızlıklardan, hor görülmekten veya hayal kırıklıklarından kaynaklanır. Birey, çevresinde kendince “başarılı ve mutlu” gördüğü insanları izledikçe, kendi benliğini ikinci plana atıp onlar gibi olma arzusuna kapılabilir. Bu durum, kitle hareketlerinin temel sebeplerinden biridir. Yalnızlık ve değersizlik hissi, kişiyi bir gruba ya da cemaate katılmaya yöneltir; orada destek göreceğini, güç kazanacağını ve hayata karşı bir amacı olacağını hisseder. Kitabın 9. bölümünde belirtildiği gibi: “Bir insanın kendi mükemmelliğine olan inancı ne kadar zayıfsa, ulusunun, dininin, ırkının veya inandığı kutsal amacın mükemmelliği yönündeki iddiası o kadar güçlüdür.”

Hayatta çok fazla başarısızlık yaşamış, örneğin kariyerini kaybetmiş bir kişi, büyük bir boşluğa düşer. Meşguliyet arayışına girer ve bu tip kişiler, kitle hareketlerine katılmaya en yatkın kesimdir. Hoffer bu durumu şöyle özetler: “İnşaatçının beğenmeyerek ittiği taş, yeni bir dünyaya temel olmaktadır.”

Kitapta kitle hareketlerine katılma potansiyeli olan gruplar beş başlıkta toplanır:

Yoksul Sınıf

Yoksullar arasında “eski yoksul” ve “yeni yoksul” ayrımı vardır. Eski yoksullar, yoksulluğa alışmış ve durumlarından şikâyet etmeyen kişilerdir. Yeni yoksullar ise geçmişte daha iyi koşullara sahip olup onları kaybetmiş, eski refahlarının hasretiyle yaşayanlardır. Bu hasret, kitlesel hareketlere katılma motivasyonlarını güçlendirir.

Topluma Uyamayanlar

Hayatta yerini bulamamış ama umut taşıyan gençler, işsiz üniversite mezunları, askerlikten ayrılanlar, yeni göçmenler bu gruptadır. Topluma uyum sağlamak için kitlelerin peşinden gitmeye eğilimlidirler.

Azınlıklar

Bir ülke içindeki azınlıklar, korunsalar bile kendilerini yalnız ve güvensiz hissederler.

Bunalanlar

Evde kalmış kadınlar, evliliğinden memnun olmayan eşler gibi hayattan bunalanlar bu gruba örnektir. Nazi hareketinin gelişmesinde, zengin iş adamlarının bunalmış eşlerinin mali desteği önemli rol oynamıştır.

Suçlular

Bazı liderler, suçlulara “bizim saflarımızda masum sayılacaksınız” mesajı vererek onları harekete katmıştır. Örneğin, II. Haçlı Seferi sırasında St. Bernard, katilleri, tecavüzcüleri ve dolandırıcıları Tanrı’nın hizmetine çağırmıştır.

Kitleleri Birleştiren Unsurlar

Hoffer, kitleleri bir arada tutan unsurları nefret, taklitçilik, liderlik, zorlama, ikna, eylemcilik ve şüphe olarak sıralar.

• Nefret, en güçlü birleştirici güçlerden biridir. İnsan, nefret ettiği bir şeye karşı başkalarıyla birlikte hareket etmek ister. Kitabın 69. bölümünde şu çarpıcı tespit yer alır: “Bir kişinin bize yönelik haklı şikâyeti olduğunda duyduğumuz nefret, bizim ona yönelik haklı şikâyetimiz olduğunda duyduğumuz nefretten daha güçlüdür.” Bu durum, günlük hayatta küçük ölçekli “kitle hareketlerine” bile dönüşebilir.
• Taklitçilik, kişinin kendi kimliğinden tatmin olmamasıyla güçlenir. Hoffer’a göre göçmenlerin alt tabakadan olması, Amerika’da bir arada durabilmelerinin ve bugünkü ABD’nin oluşmasının temel sebebidir.
• Zorlama ve ikna süreci, Ferrero’nun Fransız Devrimi üzerine yaptığı şu yorumla örneklenir: “Onların döktükleri kan arttıkça, prenslerinin tek gerçek olduğuna inanma ihtiyaçları da artmaktaydı.”
• Liderlik, kitle hareketleri için vazgeçilmezdir. Liderin güçlü iradeye, meydan okumaktan hoşlanmaya, insan doğasını anlamaya, gösteriş ve simgelerden zevk almaya ve bağlı bir komuta grubu oluşturmaya ihtiyacı vardır.
• Eylemcilik, meşguliyetsiz insanlar için bir uğraş niteliğindedir. Yürüyüşler, gösteriler onlar için adeta bir meslek gibidir.
• Şüphe, kitleleri kontrol altında tutmada kullanılır. Nazi hareketinde alt kademedekilere sürekli izlendikleri hissettirilmiş, böylece sadakatleri pekiştirilmiştir.

Söz Ustalarının Rolü

Mevcut düzen gözden düşmedikçe kitle hareketleri doğmaz. Bu süreçte en önemli aktörler “söz ustaları”dır. Yazarlar ve aydınlar, iktidarı eleştirerek insanların gözünde düzeni sorgulatır. Hiç eleştirilmeyen bir düzende kitle hareketi ortaya çıkmaz.

Hoffer’a göre bir kitle hareketinin üç temel aktörü vardır:

• Söz ustaları: Temeli hazırlar.
• Fanatikler: Hareketi fiilen ortaya çıkarır.
• Eylem adamları: Çatışmalar bitince düzeni korur.

Kitap, devletlerin ve toplumsal dönüşümlerin temelinde insanların birleşme arzusunun yattığını vurgular. Yalnızlık, güvensizlik ve arzular, insanları bir araya getirerek yeni dünyalar kurma isteğini sürekli canlı tutar. Bu istek, tarihin her döneminde var olmuş ve var olmaya devam edecektir.

Hoffer’ın Kesin İnançlıları, her cümlesiyle hem öğretici hem de düşündürücü bir eser. Özetini çıkarmak zor olsa da, kitabın sunduğu fikirler, okuyan herkesin kendi hayatına dair çıkarımlar yapmasına imkân tanıyor.